ప్రజలలో పర్యావరణం పట్ల పెరుగుతున్న స్పృహను ఇటీవల జరిగిన ఢిల్లీ అసెంబ్లీ ఎన్నికలు ప్రతిబింబిస్తున్నాయి. అధికారం లో ఉన్న పార్టీకి వ్యతిరేకంగా ఎందుకు ఓటు వేశారని పోల్‌స్టర్లు ప్రజలను అడిగినప్పుడు ఢిల్లీ గుండా వెళ్ళే 22 కి.మీ. పొడవునా యమునా నదిలో కాలుష్యం ప్రధాన సమస్యగా పేర్కొన్నారు. ఆ తర్వాత విషపూరిత వాయు కాలుష్యం, ఢిల్లీలో పేరుకుపోయిన చెత్తలను ప్రధాన సమస్యలుగా ప్రజలు ప్రస్తావించారు. ఇప్పటివరకు, పర్యావరణ సమస్యలు రాజకీయ పార్టీల మేనిఫెస్టోలలో మాత్రమే కనిపిస్తూ వచ్చాయి. కానీ బహుశా దేశంలో మొదటి సారిగా ఢిల్లీ ఎన్నికల్లో ఆయా సమస్యలపై ప్రజలు గళం విప్పారు. ఈ ప్రజా చైతన్యం దేశ పర్యావరణ వ్యవస్థలో తగు మార్పుకు దారితీస్తుందని ఆశిద్దాం. అయితే, మన ప్రభుత్వాలు, రాజకీయ నేతలు పర్యావరణ సమస్యలను పట్టించుకోవడం లేదని చెప్పలేం. అయినా ఈ సమస్యలు రోజురోజుకూ మరింత తీవ్రతరం ఎందుకు అవుతున్నాయో గమనించని పక్షంలో ఎన్ని ప్రయత్నాలు చేసినా ప్రయోజనం ఉండదు.
ఉదాహరణకు ఢిల్లీ యమునా కాలుష్యాన్ని తీసుకోండి. ఇప్పుడు ఢిల్లీలో కొత్తగా ఏర్పడిన ప్రభుత్వం యమునా నది ప్రక్షాళన గురించి దృష్టి సారిస్తున్న సమయంలో ఈ వాస్తవాలను పరిగణనలోకి తీసుకోవాలి. గతంలో కూడా కేంద్ర, రాష్ట్ర ప్రభుత్వాలు యమునా నదిని శుభ్రపరచడం గురించి తీవ్రంగా ఆలోచించలేదని చెప్పలేం. మురుగునీటి కాలువగా మారిన నదిని శుభ్రం చేయాలనే ఉద్దేశం అన్ని ప్రభుత్వాలు వ్యక్తం చేశాయి. పైగా, అందుకోసం కేంద్ర, రాష్ట్ర ప్రభుత్వాలు భారీగా నిధులు ఖర్చు చేశాయి. అధికారిక అంచనా ప్రకారం, 2017 నుండి 2021 మధ్య నాలుగు సంవత్సరాలలో రూ. 6,500 కోట్లు ఖర్చు చేశారు. ఇది చాలా పెద్ద మొత్తం. కాబట్టి, పర్యావరణం ప్రభుత్వ నిబద్ధత లేదా నిధుల గురించిన సమస్య కాదని గ్రహించాలి. పైగా, నదిని శుభ్రం చేయడానికి ఒక ప్రణాళిక ఉంది. ఇది ఢిల్లీ గురించి కాబట్టి, సుప్రీం కోర్టు నుండి నేషనల్ గ్రీన్ ట్రిబ్యునల్ వరకు దాదాపు ప్రతి కోర్టులో ఈ కార్యాచరణ ప్రణాళికను సమీక్షించడానికి క్రియాశీల కేసులు ఉన్నా యి. ప్రతి నెలా, రాష్ట్ర ప్రభుత్వం ఒక నివేదికను శ్రద్ధగా తయారు చేసి కోర్టులలో దాఖలు చేస్తున్నది. కాబట్టి కొత్త ప్రభుత్వం బాధ్యతలు స్వీకరించిన తర్వాత గత ప్రభుత్వం ఏమీ చేయలేదని లేదా ఎవరూ పట్టించుకోలేదని భావించకూడదు. ఎన్నికల సమయంలో రాజకీయ పార్టీలు ప్రజలను ఆకట్టుకునేందుకు ప్రదర్శించిన వాక్చాతుర్యం అధికారంలోకి వచ్చిన తర్వాత అవసరమైన, కీలకమైన పరిగణించదగిన చర్యలకు పనికిరాదని గ్రహించాలి. నిధులు, ఆసక్తి, కార్యాచరణ ప్రణాళిక ఉన్నప్పటికీ, నది స్థితిలో స్పష్టంగా ఎందుకు మార్పు రావడం లేదో గ్రహించాలి.
ఢిల్లీ కాలుష్య నియంత్రణ కమిటీ దాఖలు చేసిన నెలవారీ నివేదికల ప్రకారం, చాలా నెలల్లో, నది నీటి నాణ్యత, పల్లా వద్ద నగరంలోకి ప్రవేశించేటప్పుడు లేదా వజీరాబాద్ వద్ద నీటిని తీసుకునే ప్రదేశం నుండి చాలా బాగుంటుంది. కానీ ఢిల్లీ గుండా దాని 22 కి.మీ ప్రయాణంలో కొన్ని కిలోమీటర్లలోనే అది చనిపోతుంది. వాస్తవం ఏమిటంటే, అది ప్రభావవంతంగా ఉండేలా కార్యాచరణ ప్రణాళికను తిరిగి రూపొందించాల్సిన అవసరం ఉంది. సెంటర్ ఫర్ సైన్స్ అండ్ ఎన్విరాన్మెంట్ (సిఎస్‌ఇ) డైరెక్టర్ జనరల్ సునీతా నరైన్ ఇటీవల పర్యావరణం, అభివృద్ధి అంశాలపై రాసే భారతదేశానికి చెందిన జర్నలిస్టుల వార్షిక సమావేశం అనిల్ అగర్వాల్ డైలాగ్ 2025లో మాట్లాడుతూ, మన దేశంలో పర్యావరణ నిర్వహణ ఖరీదైనది, సమ్మిళితం కానిదని విచారం వ్యక్తం చేశారు. మనం 2025లో ముందుకు సాగుతున్న కొద్దీ మంచి, చెడు వార్తలు ఉన్నాయి.
శుభవార్త ఏమిటంటే పర్యావరణ స్పృహ పెరిగింది. 2025 ఢిల్లీ అసెంబ్లీ ఎన్నికలు స్వచ్ఛమైన గాలి, స్వచ్ఛమైన యమునా, వీధుల్లో చెత్త వంటి అంశాలపై ఓటర్లు ఆందోళన చెందుతున్న సమస్యలని వెల్లడైంది. ప్రభుత్వాలు పర్యావరణం కోసం కార్యక్రమాలను ప్రకటించాల్సి వచ్చింది అని ఆమె చెప్పారు. మరోవంక, రైతులు తమ నేల, నీటి గురించి శ్రద్ధ వహించడం; పరిశ్రమలకు ఎటువంటి సంఘర్షణలు లేకుండా వనరుల భద్రత అవసరమని గుర్తించడం జరుగుతున్నట్లు ఆమె పేర్కొన్నారు. అయితే, మనం తగినంత ప్రతిష్ఠాత్మకం కాని కార్యక్రమాలు; బలహీనమైన సంస్థలు; ఖరీదైన సమ్మిళితం కానీ పర్యావరణ నిర్వహణ మార్గంతో నిండి ఉన్నాం అని ఆమె తెలిపారు.
ఈ సందర్భంగా సిఎస్‌ఇ విడుదల చేసిన “2025 స్టేట్ ఆఫ్ ఇండియాస్ ఎన్విరాన్మెంట్” నివేదిక ప్రకారం భారతదేశం నగరాల్లో 42 నగరాలు ప్రపంచంలోని 50 అత్యంత కలుషిత నగరాల్లో ఒకటిగా ఉన్నాయి. మన దేశంలోని మున్సిపల్ పాలన భారీ వైఫల్యాన్ని ఈ అనేకులు సూచిస్తున్నాయి. సూరత్, ఇండోర్ వంటి నగరాల విజయవంతమైన నమూనాలు ఉన్నప్పటికీ దేశంలో అత్యధికంగా నగరాలు పాలనా వైఫల్యానికి చిహ్నాలుగా మిగిలాయి. కాలక్రమేణా, నీటి సమస్యలు మరింత దిగజారిపోతున్నాయి. నీటిని పొదుపుగా మార్చాలని మనం గుర్తించాలి. మొత్తం నీటి సరఫరాను జాతీయం చేసి రేషన్ చేయాలి లేదా నీటికి తగినంత ధర నిర్ణయించాలి అని ప్రణాళిక సంఘం మాజీ డిప్యూటీ చైర్మన్ మాంటెక్ సింగ్ అహ్లువాలియా సూచించారు. పరిశ్రమల విషయంలో కాలుష్యం, మురుగునీటి అంశాలపై ఎటువంటి రాజీ ఉండకూడదని ఆయన తేల్చి చెప్పారు. చిన్నవి లేదా పెద్దవి అనే దానితో సంబంధం లేకుండా కాలుష్య కారకం చెల్లించాలని సూచించారు. ఢిల్లీ కాలుష్యం విషయంలోనే మురుగు నీటి శుద్ధి కర్మాగారాల (ఎస్‌టిపిలు) నిర్మాణాన్ని ట్రాక్ చేయడంపై మాత్రమే కాకుండా, అడ్డగించి శుద్ధి చేయడానికి తీసుకున్న మురుగునీటి పరిమాణంపై కూడా దృష్టి పెట్టాలి.
అంటే ఢిల్లీలోని పెద్ద ప్రాంతాలు భూగర్భ, నీటి వ్యవస్థలకు అనుసంధానించబడలేదని గుర్తించాలి. ఇక్కడ, పీపేజ్ నిర్వహణ కోసం ప్రజలు డీస్లడ్జింగ్ ట్యాంకర్లపై ఆధారపడటం తప్ప వేరే మార్గం లేదు. అయితే, ప్రజలు తమ సొంత మురుగునీటిని నిర్వహించుకుంటారు. దాని వల్లన మురుగునీటి పైపులైన్లను నిర్మించడం, పునరుద్ధరించడం, వాటిని అనుసంధానించబడని ప్రాంతాలకు విస్తరించడంలో ప్రభుత్వం పెట్టుబడి పెట్టవలసిన అవసరం ఉండదు. నగరాలు విస్తరిస్తున్న కొద్దీ వీటి సంఖ్య పెరుగుతోంది. జిపిఎస్ ట్యాంకర్ కదలికను పర్యవేక్షించడానికి ఒక కంట్రోల్ రూమ్ ఏర్పాటు చేయాలి.
మరోవంక, ఉపయోగించిన నీరు, బురదను తిరిగి ఉపయోగించుకునేలా డీస్లడ్జ్ చేయబడిన పదార్థాన్ని ట్రీట్‌మెంట్ పాయింట్లకు తీసుకెళ్లడం ముఖ్యం. ‘శుద్ధి చేసిన’ మురుగునీటిని కాలువల్లోకి విడుదల చేయకుండా, అనధికారిక ప్రాంతాల నుండి శుద్ధి చేయని మురుగు నీటితో కలిపేలా ప్రణాళిక నిర్ధారించాలి. శుద్ధి చేసిన మురుగునీటిని పూర్తిగా తిరిగి ఉపయోగించే విధంగా రీసైకిల్ చేయాలి. ప్రస్తుతం, ఢిల్లీ ఆర్థిక సర్వే ప్రకారం, శుద్ధి చేసిన మురుగునీటిలో 10 శాతం కంటే తక్కువ మాత్రమే తిరిగి ఉపయోగిస్తున్నారు. చాలా ఎస్‌టిపిలు నది ఒడ్డున లేకపోవడంతో శుద్ధి చేసిన మురుగునీటిని నదికి శుద్ధి చేయని మురుగు నీటిని తీసుకువెళ్ళే అదే కాలువలలోకి విడుదల చేస్తున్నారు. దీని ప్రభావం నీటి నాణ్యతపై పడుతుంది. ప్రస్తుతం యమునా నది నుండి నీరు తీసుకొని, మురికి నీటిని తిరిగి ఇస్తున్నాం. తిరిగి నీరు మాత్రమే నదిలో ప్రవహించే విధంగా నీటి శుద్ధి ప్రణాళికలు ఉండాలి. కేవలం ఢిల్లీలో మాత్రమే కాదు అన్ని నగరాలు ఆ విధమైన ప్రణాళికలను అనుసరించాలి. అదే విధంగా పారిశ్రామిక వ్యర్థాల నిర్వహణకు వృత్తాకార విధానం వనరుల పరిరక్షణ, కార్బన్ ఉద్గారాల తగ్గింపులో పరివర్తనాత్మక పాత్ర పోషిస్తుందని ఈ నివేదిక వెల్లడిస్తుంది. ‘గుడ్ ప్రాక్టీసెస్ ఇన్ ఇండస్ట్రియల్ వేస్ట్ సర్క్యులారిటీ’ అనే నివేదిక 2030 నాటికి 750 మిలియన్ టన్నుల పారిశ్రామిక వ్యర్థాలను తిరిగి ఉపయోగించుకునే సామర్థ్యాన్ని ప్రస్తావించింది.
450 మిలియన్ టన్నుల కంటే ఎక్కువ సహజ వనరులను ఆదా చేస్తుందని, 50-60 మిలియన్ టన్నుల కార్బన్ డయాక్సైడ్ సమానమైన వ్యర్థాలను తొలగిస్తుందని తెలిపింది. వృత్తాకార ఆర్థిక సూత్రాలను అవలంబించడం వల్ల పారిశ్రామిక కార్యకలాపాల పర్యావరణ ప్రభావాన్ని గణనీయంగా తగ్గించవచ్చని అది కనుగొంది. పరిశ్రమలు భారతదేశ జిడిపిలో 30 శాతానికి పైగా దోహదం చేస్తాయి. సహజ వనరులను గణనీయంగా వినియోగించేవి, యు వ్యర్థాలను ఉత్పత్తి చేసేవి కావడంతో అవి కాలుష్యం, కార్బన్ ఉద్గారాలకు కూడా ప్రధాన వనరులు అని సునీతా నరైన్ తెలిపారు. మరోవంక, 2030 నాటికి ఐక్యరాజ్యసమితి భూమి క్షీణత ఎజెండాను నెరవేర్చడానికి, 77 జిల్లాల (వీటిలో 70 శాతం తూర్పు, దక్షిణ భారతదేశంలో ఉన్నాయి) భూమి కోతపై భారతదేశం జోక్యం చేసుకోవాల్సిన అవసరం ఉందని నేచర్‌లో ప్రచురించబడిన 2025 శాస్త్రీయ నివేదిక పేర్కొంది. ప్రపంచవ్యాప్తంగా భూమి క్షీణిస్తోంది. ఈ భూమి కొత్త పంట భూములు, పొడి భూములు, చిత్తడి నేలలు, అటవీ, గడ్డి భూములతో అనుసంధానించిన జనాభాలో దాదాపు సగం మందిని ప్రభావితం చేస్తుంది.
చలసాని నరేంద్ర
98495 69050