ఓట్ల శాతమే కీలకం

దశాబ్ద కాలంగా ఖాళీగా ఉన్న పోస్టు ప్రస్తుతం మొత్తం 543 స్థానాలకు గాను 101 సీట్లతో కాంగ్రెస్ పార్టీకి చెందిన రాహుల్ గాంధీ భారత పార్లమెంటులో ప్రతిపక్ష నేతగా నియమితులయ్యా రు. ప్రజాస్వామ్యంలో నంబర్ గేమ్ కారణంగా ప్రభుత్వాన్ని ప్రశ్నించే, జవాబుదారీగా ఉండేలా ప్రతిపక్ష పార్టీల గొంతు వినిపించడం లేదు. ఇది ప్రజాస్వామ్యంలో అధికార పార్టీల అనధికారిక నియంతృత్వంగా మారుతుంది. చర్చలు, శాసనసభ ప్రక్రియలో ప్రతిపక్షానికి ప్రాధాన్యత ఉండాలి. ఈ పాత్ర వల్లనే ఐవోర్ జెన్నింగ్స్ ప్రతిపక్ష నాయకుడిని ‘ప్రత్యామ్నాయ ప్రధానమంత్రి’గా అభివర్ణించారు. బ్రిటిష్ పార్లమెంటులో ఆయనను షాడో ప్రధానిగా అభివర్ణించారు.

ప్రజాస్వామ్యం విజయవంతం కావాలంటే ఏ దేశంలోనైనా రాజకీయ పార్టీలు అవసరం. భారతదేశంలో బహుళ రాజకీయ పార్టీల వ్యవస్థ ఉంది. రాజకీయ పార్టీలు తమ ఎన్నికల మేనిఫెస్టోతో ఎన్నికల్లో పాల్గొనడం సర్వసాధారణం. మెజారిటీ సీట్లు పొందిన పార్టీ లేదా పార్టీల కూటమి అధికారంలోకి వస్తుంది. తక్కువ సీట్లు వచ్చిన పార్టీలను ప్రతిపక్ష పార్టీలుగా పరిగణిస్తారు. భారతదేశంలో, భారత పార్లమెంటు, రాష్ట్రం లేదా కేంద్ర పాలిత ప్రాంత శాసనసభలో అధికార మంత్రివర్గానికి మద్దతు ఇవ్వని అతిపెద్ద పార్టీ అధికారిక ప్రధాన ప్రతిపక్షంగా కీలక పాత్ర పోషిస్తుంది.

ఎగువ లేదా దిగువ సభలలో అధికారిక గుర్తింపు పొందడానికి, సంబంధిత పార్టీకి సభ మొత్తం బలంలో కనీసం 10% ఉండాలి. ప్రభుత్వాన్ని ప్రశ్నించడం, ప్రజలకు జవాబుదారీగా నిలవడం ప్రతిపక్షాల ప్రధాన పాత్ర. ఇది అధికార పార్టీ తప్పులను సరిదిద్దడానికి కూడా సహాయపడుతుంది. దేశ ప్రజల ప్రయోజనాలను కాపాడటంలో ప్రతిపక్షం కూడా అంతే బాధ్యత వహిస్తుంది. దేశ ప్రజలపై ప్రతికూల ప్రభావాలు చూపే ప్రభుత్వం ఎలాంటి చర్యలు తీసుకోకుండా నిర్మాణాత్మక విమర్శలు చేయడం, అధికార పార్టీ ఏకపక్షంపై పరిమితి విధించడం, ప్రజల స్వేచ్ఛ, హక్కులను కాపాడడం, ప్రభుత్వాన్ని ఏర్పాటు చేయడానికి సన్నద్ధం చేయడం, ప్రజాభిప్రాయాన్ని వ్యక్తపరచడం వంటి కీలక పాత్ర పోషిస్తాయి.
భారతదేశ పార్లమెంటు దిగువ సభ లోక్‌సభలో ప్రతిపక్ష నాయకుడు ప్రతిపక్షానికి నాయకత్వం వహించే లోక్‌సభకు ఎన్నికైన సభ్యుడు. ప్రభుత్వంలో లేని లోక్‌సభలో అతిపెద్ద రాజకీయ పార్టీకి పార్లమెంటరీ ఛైర్‌పర్సన్‌గా ఉంటాడు (రాజకీయ పార్టీకి లోక్‌సభలో కనీసం 10% సీట్లు ఉంటే).

భారతదేశ అధికారిక గుర్తింపులో ఏడవ స్థానంలో, కెబినెట్ మినిస్టర్ ర్యాంక్‌కు సమానమైన హోదా ప్రతిపక్ష నాయకుడు కలిగి ఉంటాడు. లోక్‌సభలో 1969 వరకు, అధికారిక గుర్తింపు, హోదా, అధికారాలు లేని వాస్తవ ప్రతిపక్ష నాయకుడు ఉన్నారు. తరువాత, ప్రతిపక్ష నాయకుడికి అధికారిక గుర్తింపు ఇవ్వబడింది. వారి జీతం, భత్యాలు 1977 భారతదేశ పార్లమెంటు చట్టం ద్వారా పొడిగించబడ్డాయి. అప్పటి నుండి, లోక్‌సభలో ప్రతిపక్ష నాయకుడు మూడు షరతులను నెరవేర్చాలి, అవి అతను లోక్‌సభలో సభ్యుడుగా ఉండి, ప్రభుత్వానికి వ్యతిరేకంగా అత్యధిక సంఖ్యా బలం ఉన్న పార్టీ నాయకుడుగా ఉండి లోక్‌సభ స్పీకర్‌చే గుర్తించబడాలి. ప్రతిపక్ష నాయకుడు సెంట్రల్ బ్యూరో ఆఫ్ ఇన్వెస్టిగేషన్, చీఫ్ ఎలక్షన్ కమిషనర్, ఎలక్షన్ కమిషనర్లు, ఎన్‌ఫోర్స్‌మెంట్ డైరెక్టర్, నేషనల్ హ్యూమన్ రైట్స్ కమిషనర్, లోక్‌పాల్ చీఫ్, ఆడిట్, ప్రభుత్వ ఖర్చుల వ్యయ కమిటీ వంటి ఎంపిక కమిటీలలో సభ్యుడుగా ఉంటాడు. ఇంత ప్రాధాన్యత ఉన్న ఈ స్థానం 1970- 1977 మధ్య, 1980 -1989 మధ్య , 2014 – 2024 మధ్య ఖాళీగా ఉంది.

రాజకీయ పార్టీలకు భారీ శాతం ఓట్లు వచ్చినా సభ మొత్తం సీట్లలో 10 శాతం సీట్లు లేకపోవడమే కారణం. దశాబ్ద కాలంగా ఖాళీగా ఉన్న పోస్టు ప్రస్తుతం మొత్తం 543 స్థానాలకు గాను 101 సీట్లతో కాంగ్రెస్ పార్టీకి చెందిన రాహుల్ గాంధీ భారత పార్లమెంటులో ప్రతిపక్ష నేతగా నియమితులయ్యారు. ప్రజాస్వామ్యంలో నంబర్ గేమ్ కారణంగా ప్రభుత్వాన్ని ప్రశ్నించే, జవాబుదారీగా ఉండేలా ప్రతిపక్ష పార్టీల గొంతు వినిపించడం లేదు. ఇది ప్రజాస్వామ్యంలో అధికార పార్టీల అనధికారిక నియంతృత్వంగా మారుతుంది. చర్చలు, శాసనసభ ప్రక్రియలో ప్రతిపక్షానికి ప్రాధాన్యత ఉండాలి. ఈ పాత్ర వల్లనే ఐవోర్ జెన్నింగ్స్ ప్రతిపక్ష నాయకుడిని ‘ప్రత్యామ్నాయ ప్రధానమంత్రి’గా అభివర్ణించారు. బ్రిటిష్ పార్లమెంటులో ఆయనను షాడో ప్రధానిగా అభివర్ణించారు.

అనేక సందర్భాల్లో 50 శాతం కంటే తక్కువ ఓట్లు ఉన్న పార్టీలు అధికారంలోఉన్నాయి. 2019లో భారతీయ జనతా పార్టీ 37.36 ఓట్ల శాతంతో 303 సీట్లతో అధికారంలో ఉంది. ఇప్పుడు తెలంగాణలో 39.40 శాతం ఓట్లతో కాంగ్రెస్ పార్టీ అధికారంలో ఉంది. కర్ణాటకలో కాంగ్రెస్ 42.88 శాతం ఓట్లతో అధికారంలో ఉంది. కేరళలో సిపిఎం 45.43 శాతం ఓట్లతో మాత్రమే అధికారంలో ఉంది. ఇప్పుడు 42.5 శాతం ఓట్లతో 293 సీట్లతో ఎన్‌డిఎ ప్రభుత్వం అధికారంలో ఉంది. దేశంలో 40.6 ఓట్ల శాతంతో 234 సీట్లతో బలమైన ప్రతిపక్షం ఉంది. ఇది ప్రజాస్వామ్యానికి మంచిది. కానీ భారతదేశంలో ప్రాంతీయ పార్టీల బలమైన పునాది కారణంగా రాష్ట్రాలలో, ఆ పార్టీలు భారీ శాతం ఓట్లను పొందుతున్నాయి. రాజకీయ పొత్తు కారణంగా ఏ ఒక్క కూటమి పార్టీ కూడా 10 శాతం సీట్లను పొందలేకపోయింది.

నవంబర్‌లో మహారాష్ట్రలో జరిగిన ఎన్నికలే అందుకు ఉదాహరణ. ఆంధ్రప్రదేశ్, అరుణాచల్‌ప్రదేశ్, గుజరాత్, నాగాలాండ్, మహారాష్ట్ర, మణిపూర్, సిక్కిం వంటి రాష్ట్రాల్లో అధికారిక ప్రతిపక్ష నాయకుడు సభలో లేడు. అధికారిక ప్రతిపక్ష నాయకుడిని నిర్ణయించడానికి చట్టాన్ని మార్చడానికి ఇది సరైన సమయం, మొత్తం సభలోని 10 శాతం సీట్ల కంటే ఓట్ల శాతం ఆధారంగా ఉండాలి. ప్రధాన ప్రతిపక్షం కావడానికి పార్టీలకు 10 శాతం ఓట్లు వస్తే సమస్య లేదు. అలా కాకుండా మొత్తం సీట్లలో 10 శాతం కంటే తక్కువ సీట్లు వస్తే ఎక్కువ శాతం ఓట్లు వచ్చిన పార్టీకి అధికారికంగా ప్రధాన ప్రతిపక్షంగా వ్యవహరించే అవకాశం సభలో కల్పించాలి. అప్పుడు మాత్రమే ప్రతిపక్ష నాయకుడు ప్రజాస్వామ్య ప్రక్రియలో దేశం విభిన్న ప్రయోజనాలను ప్రతిబింబించేలా కీలక పాత్ర పోషిస్తారు, శక్తివంతమైన ప్రజాస్వామ్యం సూత్రాలను సమర్థిస్తారు.

డా. పి ఎస్. చారి
8309082823