మన దేశంలో ఆడపిల్లల చదువు, వాళ్ళ అభివృద్ధి గురించి మాట్లాడుకోవాలంటే ముందుగా గుర్తుకు వచ్చేది సావిత్రిబాయి ఫూలే అని చెప్పవచ్చు. ఆమె స్త్రీల అభ్యున్నతికి కృషి చేసిన మొట్టమొదటి బహుజన మహిళ. అనాదిగా ‘స్త్రీ’ చైతన్యానికి తల్లివేరుగా చెప్పబడిన ‘విద్య’ను నిరాకరించబడి సామాజిక, రాజకీయ, ఆర్థిక హక్కులకు దూరమైనది. దీనికి తోడు 19వ శతాబ్దం నాటి అసంబద్ధ సామాజిక వ్యవస్థలో మహిళ సామాజిక చైతన్యాన్ని ఎవరూ ఊహించరు. కానీ, ఆమె తన భర్త జ్యోతిరావు ఫూలేకు తోడుగా నిలవడంతో పాటు ‘నా ధర్మాన్ని నేను నెరవేరుస్తానని’ మహిళలకు విముక్తి కల్పించిన గొప్ప యోధురాలుగా నిలిచింది.
ఆ కాలంలో దేశంలో చాలా మంది మహిళలు చదువు, సంపద వంటి సమస్త హక్కులు నిరాకరించబడి అంధకారంలోకి నెట్టబడ్డారు. ఈ మానవ నిర్మిత అడ్డుగోడలను ఎదిరించిన భారత దేశ మొట్టమొదటి ఉపాధ్యాయురాలుగా నిలిచిన మహిళా చైతన్య దీప్తి సావిత్రిబాయి ఫూలే. ఈ మాతృమూర్తి మహారాష్ట్రలోని సతారా జిల్లాలోని నాయాగవ్ అనే గ్రామం లో 1831 జనవరి 3న ఒక సామాన్య రైతు కుటుంబంలో జన్మించినది. నిరక్షరాస్య అమాయక బాల్యంలో జీవిస్తున్న ఆమెకు 9వ యేటనే నిమ్నవర్గాల అభ్యున్నతికి కృషి చేసిన 12 సంవత్సరాల జ్యోతిరావు ఫూలేతో వివాహం జరిగినది. భర్త ప్రోత్సాహంతో ఇంట్లోనే అక్షరాభ్యాసం చేసి విద్యావంతురాలై, అహ్మద్‌నగర్‌లోని ఉపాధ్యాయ శిక్షణ పొందినది. అనంతరం విద్య ఉద్యమానికి పునాది వేసింది.
విద్య ద్వారానే స్త్రీ విముక్తి సాధ్యమని నమ్మిన సావిత్రిబాయి ఫూలే 1848లో భర్తతో కలిసి బాలికల కోసం పుణేలో మొట్ట మొదటి పాఠశాలను ప్రారంభించి స్త్రీలకు చదువు చెప్పినది. దీంతో సావిత్రిబాయి ఫూలేకు అగ్రవర్ణ సనాతన సమాజం నుంచి వేధింపులతో పాటు భౌతిక దాడులు ఎదురైనాయి. చివరకు ఆ దంపతులిద్దరూ గృహ బహిష్కరణకూ గురైనారు. అయినప్పటికీ వారు మొక్కవోని ధైర్యంతో మడమ తిప్పని పోరాటం చేశారు. మహిళా హక్కులే మానవ హక్కులని నినదించిన సావిత్రిబాయి అనేక సామాజిక సమస్యలపై కూడా అలుపెరుగని పోరాటం చేసింది. ముఖ్యంగా స్త్రీలను చైతన్యపరచడానికి 1852లో ‘మహిళాసేవ మండల్’ అనే మహిళా సంఘాన్ని స్థాపించింది. లింగ వివక్షకు, పితృస్వామ్య వ్యవస్థకు వ్యతిరేకంగా పోరాడింది. నిచ్చెనమెట్ల కుల వ్యవస్థలో చోటు చేసుకున్న సామాజిక అణచివేతను, మూఢత్వాన్ని పారద్రోలి ‘సత్యాన్ని’ శోధించడానికి 1873 లో తన భర్త మహాత్మ జ్యోతిరావు ఫూలేతో కలిసి సత్యశోధక సమాజాన్ని ప్రారంభించారు.
ఈ సంస్థ ద్వారా బాల్య వివాహాలకు, మూఢ నమ్మకాలకు, సతీసహగమనానికి వ్యతిరేకంగా బలమైన ఉద్యమాన్ని నడిపారు. వితంతు పునర్వివాహాల కోసం కృషి చేశారు. బాల్యంలోనే వైధవ్యాన్ని అనుభవించే ఎంతో మంది ఆడ పిల్లలకు అన్నం పెట్టి ఆశ్రయం కల్పించారు. గర్భవతులైన వారికి పురుళ్లుపోసి వారి కళ్ళు లో వెలుగు చూపారు. వితంతు స్త్రీల శిరోముండనాన్ని తీవ్రంగా ఖండించారు. సత్యశోధక్ సమాజ్‌లోని ‘మహిళా విభాగం’ సావిత్రిబాయి నేతృత్వంలో వివాహాలు వంటి శుభ కార్యాలు పురోహితులు లేకుండానే నిర్వహించే విధానానికి శ్రీకారం చుట్టింది. కరువుబారిన పడి అనాథలైన పిల్లలను అక్కున చేర్చుకున్నారు. వీరినే పిల్లలుగా భావించి ఆ దంపతులిద్దరు పసరు మందు తాగి పిల్లలను కనలేదు. యశ్వంత్ రావు అనే అనాథ బాలున్ని దత్తపుత్రుడిగా పెంచుకొని కోట్లాది మంది పిల్లలకు అక్షరాలు నేర్పిన ఆదిదంపతులుగా భారతీయ సమాజంపై చెరగని ముద్ర వేశారు.
సావిత్రిబాయి ఆధునిక భారత దేశంలో మొట్ట మొదటి మహిళా ఉపాధ్యాయురాలు, పీడితవర్గ స్త్రీల అభివృద్ధికి కృషి చేసిన తొలితరం మహిళ ఉద్యమకారిణేకాక గొప్ప రచయిత్రిగా కూడా గుర్తింపు తెచ్చుకున్నారు. 1854లో ఆమె తన కవితా సంపుటి ‘కావ్య ఫూలే’ ను ప్రచురించారు. తరువాత కవితా సంపుటి ‘పావన కాశి సుబోధ్ రత్నాకర్’ ను 1891లో ప్రచురించారు. ఆమె ఉపన్యాసాల్లో కొన్ని 1892 పుస్తక రూపంలో వచ్చాయి. 1890 నవంబర్ 28న తన భర్త జ్యోతిరావు ఫూలే మరణించినప్పుడు తన భర్త చితికి తానే స్వయంగా నిప్పుపెట్టి కొత్త సంప్రదాయానికి తెర లేపారు. తదుపరి సత్యసోధక్ సమాజ్ బాధ్యతలను స్వీకరించారు. మహారాష్ట్రలోని పుణే నగరాన్ని అతలాకుతలం చేస్తున్న తీవ్ర కరువు, ప్లేగు వ్యాధిగ్రస్థులకు యశ్వంత్ రావుతో కలిసి సేవలందించారు.
చివరకు ఆమె కూడా ప్లేగు వ్యాధి బారినపడి మార్చి 10, 1897లో తుది శ్వాస విడిచారు. భారత దేశంలో సావిత్రిబాయి ఫూలే మొట్ట మొదటి మహిళ ఉపాధ్యాయురాలు, సంఘ సంస్కర్త, మహిళల హక్కుల కోసం కృషి చేసిన తొలి మహిళా విప్లవకారిణిగా నిలిచారు. నేటికీ ఆమె త్యాగాలను, పోరాటాలను ప్రతి మహిళ గుర్తు చేసుకొని తన ఆశయ సాధనకై కృషి చేయవలసిన అవసరం ఎంతైనా ఉంది. అనన్య సామాన్యమైన ఆమె సేవలకు గాను 1997 లో భారత ప్రభుత్వం సావిత్రిబాయి ఫూలే జ్ఞాపకార్థం తపాలా స్టాంపును విడుదల చేసింది. పుణే విశ్వవిద్యాలయానికి సావిత్రిబాయి ఫూలే పేరు పెట్టారు. స్త్రీల సాధికారతకు పునాది వేసిన సావిత్రి బాయి ఫూలే జయంతి, వర్ధంతులను ప్రభుత్వాలు అధికారికంగా నిర్వహించుకోవాల్సిన అవసరం ఉంది. సావిత్రిబాయిలాంటి సామాన్య మహిళ సామాజిక చైతన్యం నేటితరం మహిళలకు, బాలికలకు స్ఫూర్తిదాయకం. భారతీయ కుటుంబంలో ఇప్పటికీ మహిళలు సంస్కృతి, సంప్రదాయాల అడ్డుగోడల మధ్య ఇరుక్కుపోతున్నారు. వీటిని తొలగించుకొని మరో సావిత్రిబాయి ఫూలేగా మహిళామణులు ముందుకు నడవాలి. అప్పుడే స్త్రీ సాధికారత, సమానత్వం సాధ్యం.
ఎస్. శ్యామల
8008539905